Tại xã Lê Thanh, huyện Mỹ Đức (Hà Nội), chúng tôi vào vai người buôn mật ong cần mua với số lượng lớn. Và như mọi con buôn, khách xa cần loại mật giá rẻ để có lãi cao. Anh H và vợ mau mắn là chị Th đã đem ra thứ “mật ong rừng” giá 120.000-170.000 đồng/lít. Giá ấy bằng một nửa giá của Cty Ong Trung ương đang bán.
Chúng tôi lấy một ít hàng, dù rất nghi ngờ nguồn gốc “mật ong rừng”, “mật ong hoa thuô’c phiê.n” được anh H quảng bá là sản xuất từ công nghệ… 4 đời làm mật ong.
Vậy, “mật ong” lấy ở đâu? Sau quá trình tỉ tê. Máy ghi âm của chúng tôi đã lọt vào các tiết lộ qua điện thoại hoặc gặp trực tiếp, như sau: Thôn Áng Thượng này quả là có một số người làm mật ong giả. Trước, đông người làm lắm, giờ người tiêu dùng “khôn” hơn, nên chỉ còn một số hộ thôi. Họ dùng nước lã, nấu với hóa chất, rồi phủ lên trên gần cổ chai mật ong nấu ít mật ong thật, bôi ít sáp ong. Đảm bảo khách ngửi hoặc nếm đều bị lừa ngay.
Bà Hoàng Thị V nấu một mẻ mật ong giả với quy trình gây sô’c trước ống kính bí mật của PV Lao Động.
Và anh H giới thiệu tôi đến thăm bà Hoàng Thị V – tuổi đã cao – với “lý lịch” hơn 30 năm bán mật ong nấu ở khu vực Thanh Xuân Bắc, bến xe Hà Đông.Gặp khách sộp, bà V tự tin: Gần đây, tôi vẫn đi xe bus lên Hà Đông bán mật ong nấu. Có khi đi xe bus, nhờ người ta khiêng hộ cả can 40 lít, bán hết veo. Khách theo về tận nhà đòi mua. Sau vài lần mua hàng “bỏ mối”, bà V bắt đầu dốc cả gan ruột ra.
Bà bảo, nghề này cần khéo tay và khéo nói. Khách trông tôi quê mùa, lại bưng thúng bưng mẹt với ít mật ong “quà quê” nên ai cũng tin. Khó nhất là cách nấu. Bà bày ra đường trắng, hàn the rồi các loại phụ kiện khác. Và nổi lửa.Bà phân tích: Đun sôi một nồi nước giếng này, bỏ đường vào, nổi lửa, khuấy đều lên. Bao giờ thấy nước đường chuyển sang màu cánh gián, đang khuấy mà nhấc đũa lên thấy “mật” có độ dính bám chảy đều thì dụi lửa. Đợi nó nguội thì đổ ra chai. Nhớ là khi đổ mật giả gần đầy thì dừng lại, để một đoạn cổ chai để đổ mật ong thật vào. Mục đích là khi khách hàng muốn nếm, thì họ uống dính mật thật, tin sái cổ.
Vài chục nghìn tiền “nguyên liệu”, sau thời gian nấu chớp nhoáng, 5 chai mật ong “như thật” ra đời. Bán rẻ thì cũng được hơn 1 triệu đồng! Bà móm mém cười. Tôi nhẩm tính, suốt 30 năm lừng danh “thợ nấu mật”, xây nhà, lo giúp con và 9 đứa cháu thế kia, bà V đã thay bọn ong thợ làm ra bao nhiêu nghìn vạn lít mật ong giả? Và người tiêu dùng đã lãnh đủ вệин тậт ra sao?
Mật giả, nhưng phải bán giá cao họ mới tin!
Vì sao “nấu” mật ong dễ dàng và siêu lợi nhuận thế mà không nhiều người biết bí quyết để kiếm ăn bậy bạ? Như đoán được ý của tôi, bà cụ móm mém: Cái khó nhất là, có biết nói để người ta tin và mua “mật” không? Cái thứ hai là cần có kỹ năng nấu, lửa to, lửa bé, khuấy trộn sao cho “mật” được “giữa nhà” chữa вệин và bồi bổ suốt vài năm mà không bị đen xỉn hay vón cục.
30 năm qua, người ta vẫn uy tín tìm mua mật giả của tôi. Là vì họ dùng mà không phát hiện ra, càng dùng càng mê. Tôi cứ nói tớ bán mật ong rừng.
Rừng thì đủ loại hoa, hoa gì chả có. Khi đã tin là mật ong rừng, họ ngửi ra mùi gì họ cũng lẩm bẩm “đàn ong” này hút nhụy, cạy phấn ở đúng nơi có cái loại mùi đó. Bà cụ cười giòn tan.Chúng tôi tiếp tục tỉ tê đặt hàng một số nhóm phụ nữ là hàng xóm của cụ V. Họ bảo, có thể cung cấp cho khách cả trăm lít “mật ong nấu” mỗi ngày. Hai người đàn bà tên là Tính và Sáu tiếp chúng tôi. Từng chai mật ong giả được rót ra, nếm thử và sòng phẳng thách “lái buôn” (nhà báo) biết cái nào giả, cái nào thật.
“Mẻ này tôi vừa nấu xong, chưa cho hương liệu hay bôi sáp ong lên để làm giả đâu. Vậy mà, nếm thử đi, y như mật thật. Tôi nấu và bán đồng hạng 100.000 đồng/lít”. Với giá này, nhiều tư thương đã mua “mật ong nấu” đi bán khắp nơi, với giá từ 200.000-400.000 đồng/lít.
Đặc biệt, họ chở từng xe lên vùng cao cung cấp cho các quán xá dọc nhiều khu du lịch hoặc dọc các quốc lộ. Ví dụ, dọc đường từ Xuân Mai lên Hòa Bình, có thể thấy chi chít các biển hiệu quảng bá bán “mật ong rừng”, kèm theo phấn hoa với giá rất rẻ. Hoặc quý vị đi Sa Pa, Mèo Vạc, Đồng Văn, đi Mường Lát, Kỳ Sơn, hay Sín Mần, Hoàng Su Phì, Mường Tè, Mường Nhé, đi đâu cũng thấy “bà con thật thà”, có khi ăn mặc quần áo xanh đỏ, nói tiếng Kinh chưa sõi… bán mật ong.
Ở Sa Pa, mỗi ngày, du khách tiêu thụ hàng trăm, hàng nghìn lít mật ong rừng. Trong khi, thử hỏi ở các bản làng, có ai nuôi ong lấy mật không, sản lượng của họ bao nhiêu tháng thì được… vài lít? Mật ong lấy ở đâu, sao chỉ rẻ ở mức 100.000 đến 150.000 đồng/lít? Ai giám định chất lượng của “mật ong rừng”, ai đi trừ khử thứ “mật ong nấu bằng đường với hàn the bỏ thêm hóa chất”?
Câu trả lời là… có trời mà biết được. Một tư thương còn tiết lộ những điều инẫи тâм hơn: Để làm tin cho người mua, họ vò lá bạch đàn rang thơm vào mật ong, thậm chí, muốn biến thành mật ong hoa gì, thì bỏ thứ hóa chất giả hoa đó vào. Đặc biệt, nhiều thương lái nghĩ ra trò mới: Lên núi cao, ven các cung đường “phượt” tuyệt đẹp, họ cho một người ăn mặc kiểu “đồng bào thiểu số” ngồi đó, bên cạnh là các tổ ong rừng vàng ruộm ai nhìn cũng muốn… cắn.Với cái tổ “làm bình phong” kia, họ lừa là mật ong “tao” vừa được vắt từ tổ ong ra, tổ vừa khiêng trên núi cao về, “mày nhìn và thử đi”. Húp tí mật ong trong lòng cái tổ vàng óng. Ai chả tin. Trong mật vắt sẵn lại lẫn ít xác ong cнếт, vài miếng sáp ong khô. Ai cũng mừng huýnh, mua về biếu cha mẹ, mua làm quà cho người thân… Tất cả là mật ong hóa chất. Sử dụng nhiều, nó tích tụ vào thì khỏi nói ai cũng biết… sẽ đi về đâu.
Sau khi nghe cuộc đối thoại với hai bà trùm “mật ong nấu”, về nghe lại máy ghi âm và xem lại ghi hình, quả thật tôi đã vứt bỏ hết những can, những thùng mật ong mà bạn bè mang từ “vùng cao” về tặng. Những thứ mật cũng sánh và mang vị ngọt đường đun cháy kèm hóa chất giống nhau.
Các chị “tự biến thành ong” đem thứ mật mình làm ra, nói: “Em phải bán lên vùng cao, lên đó dễ lừa khách mua hơn. Em phải bán giá cao, vì bán rẻ là người ta lại nghi là mật ong giả. Em nên mua mang vào các cơ quan, bán rẻ cho họ đóng thành túi quà tặng đối tác. Chứ quà cáp ùn ùn, lấy đâu ra mật ong rừng. Nhớ lại quả cho người đặt mua một tí là xong. Đánh vào lòng тнαм thì trận nào cũng thắng. Có chất chống đông, có hương liệu rồi, thì để cả năm mật vẫn vàng óng, chảy mịn như… dầu luyn”.
Nước ta có nhiều vùng, nhiều “làng” làm mật ong giả. Có “phiên chợ của quy?” chuyên biệt cung cấp hóa chất cho việc phù phép làm thực phẩm đểu đầu độc người tiêu dùng vô tội.
Câu hỏi đặt ra là, giữa sự tung hoành của đám “tư thương” sấp mặt vì tiền kia, thì cơ quan quản lý đứng ở đâu? Với các video mà PV Lao Động đã thực hiện, liệu nhà quản lý có thấy xấu hổ, và ít ra thì quý vị có lo lắng, mình cũng đã, đang và sẽ là иα̣и nhân của vô số trò bỉ ổi kiểu này không?
Đằng sau ma trận mật ong rừng là một nỗi xấu hổ của lương tri làm người, tôi nghĩ thế. Chúng ta cần chung tay vào cuộc, trước khi tất cả trở thành quá muộn.
LÃNG QUÂN
